ਯੁਵਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਆਈ.ਪੀ.ਐਸ. ਮਨਮੁਕਤ ‘ਮਾਨਵ’, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਭੁਲਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ*
ਮਨਮੁਕਤ ਦੇ ਪਿਤਾ ਡਾ. ਰਾਮਨਿਵਾਸ ‘ਮਾਨਵ’ ਨੇ ਭਾਰੀ ਹਿਰਦੇ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਨੁਮੁਕਤ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਰਾਧਿਕ ਅਣਗਹਿਲੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬੈਚਮੇਟ ਅਫਸਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਸਬੂਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਸਗੋਂ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਘਟਨਾ ਦੱਸ ਕੇ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਰਗੜ ਦਿੱਤਾ। ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸੀਬੀਆਈ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਸੀ, ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਾਰੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਮਨਮੁਕਤ ਨੂੰ ਸਿਖਿਆਰਥੀ ਕਹਿ ਕੇ ਇਸ ਤੋਂ ਕਿਨਾਰਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਕ ਰੁਪਏ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ।
*ਕਿਸਮਤ* ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਮਾੜਾ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਤਿਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਉਮਰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਆਦਿ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ, ਸਵਾਮੀ ਰਾਮਤੀਰਥ, ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਰਾਮਾਨੁਜਨ, ਭਾਰਤੇਂਦੂ ਹਰੀਸ਼ਚੰਦਰ ਅਤੇ ਰੰਗੇਯਾ ਰਾਘਵ ਤੱਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਸੂਚੀ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੀ ਚਮਕ ਫੈਲਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਗਏ। ਮਨਮੁਕਤ ‘ਮਾਨਵ’, ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ ਦਾ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਅਫਸਰ, ਵੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਇੱਕ ਬੰਡਲ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਮੇਂ ਨੇ ਅਚਨਚੇਤ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
28 ਅਗਸਤ, 2014 ਨੂੰ, ਮਨਮੁਕਤ, ਇੱਕ ਬਹੁਮੁਖੀ, ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ, 30 ਸਾਲ ਅਤੇ 9 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪੁਲਿਸ ਅਕੈਡਮੀ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ (ਤੇਲੰਗਾਨਾ) ਦੇ ਸਵੀਮਿੰਗ ਪੂਲ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਣ ਨਾਲ ਸ਼ੱਕੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਸਵੀਮਿੰਗ ਪੂਲ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਆਫੀਸਰਜ਼ ਕਲੱਬ ‘ਚ ਵਿਦਾਇਗੀ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਮਨਮੁਕਤ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਸਵੀਮਿੰਗ ਪੂਲ ‘ਚ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਅਕੈਡਮੀ ‘ਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਹੜਕੰਪ ਮਚ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ 66 ‘ਚ ਅਜਿਹੀ ਪਹਿਲੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਸੀ। ਅਕੈਡਮੀ ਦੇ ਸਾਲ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਵੱਡਾ ਹਾਦਸਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਮੰਦਭਾਗੇ ਦੁਖਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਨਾ ਤਾਂ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਾਂਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਾਂ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਜਵਾਬਦੇਹ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਸਜ਼ਾਯੋਗ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਮਨਮੁਕਤ ਦੇ ਪਿਤਾ ਡਾ. ਰਾਮਨਿਵਾਸ ‘ਮਾਨਵ’ ਨੇ ਭਾਰੀ ਹਿਰਦੇ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਨੁਮੁਕਤ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਰਾਧਿਕ ਅਣਗਹਿਲੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬੈਚਮੇਟ ਅਫਸਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਸਬੂਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਸਗੋਂ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਘਟਨਾ ਦੱਸ ਕੇ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਰਗੜ ਦਿੱਤਾ। ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸੀਬੀਆਈ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਸੀ, ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਾਰੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਮਨਮੁਕਤ ਨੂੰ ਸਿਖਿਆਰਥੀ ਕਹਿ ਕੇ ਇਸ ਤੋਂ ਕਿਨਾਰਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਕ ਰੁਪਏ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ।
ਵਰਨਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਮਨਮੁਕਤ 2012 ਬੈਚ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਕੇਡਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਅਤੇ ਊਰਜਾਵਾਨ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ। 23 ਨਵੰਬਰ, 1983 ਨੂੰ ਹਿਸਾਰ (ਹਰਿਆਣਾ) ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਨਮੁਕਤ ਨੇ ‘ਸੀ’ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਸਮੇਤ ਐਨ.ਸੀ.ਸੀ. ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਉੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਚਿੰਤਕ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਇੱਕ ਬਹੁਮੁਖੀ ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਸਫਲ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਵੀ ਸੀ; ਉਹ ਸੈਲਫੀ ਦਾ ਮਾਹਰ ਸੀ। ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਨਾਰਨੌਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸ ਅਕੈਡਮੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਸੁਪਨੇ ਸਨ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ।
ਇਕਲੌਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਆਈਪੀਐਸ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੌਤ ਮਨਮੁਕਤ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਸੀਨੀਅਰ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਡਾ: ਰਾਮਨਿਵਾਸ ‘ਮਾਨਵ’ ਅਤੇ ਮਾਂ, ਸਾਬਕਾ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾ: ਕਾਂਤਾ ਭਾਰਤੀ ਲਈ ਕਿਸੇ ਭਿਆਨਕ ਗਰਜ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਕੋਈ ਹੋਰ ਜੋੜਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਚਕਨਾਚੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਪਰ ‘ਮਨੁੱਖੀ’ ਜੋੜੇ ਨੇ ਅਦਭੁਤ ਸਬਰ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਅਣਕਿਆਸੇ-ਅਸਹਿਣ ਦਰਦ ਨੂੰ ਝੱਲਿਆ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਅਤੇ ਸਾਂਭਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਨੇ ਵੀ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਉਸਨੇ 10 ਅਕਤੂਬਰ 2014 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਬੱਚਤ ਲਗਾ ਕੇ ਮਨਮੁਕਤ ‘ਮਾਨਵ’ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਟਰੱਸਟ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਰਨੌਲ ਵਿੱਚ ‘ਮਨੁਮੁਕਤ ਭਵਨ’ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨਡ ਮਿੰਨੀ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ, ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਟਰੱਸਟ ਵੱਲੋਂ 2.5 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਇੱਕ ਲੱਖ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, 21,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਦੋ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ 11,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਤਿੰਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ।
ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ 100 ਮਨਮੁਕਤ ‘ਮਾਨਵ’ ਯਾਦਗਾਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੁਰਸਕਾਰ ਫਿਲਹਾਲ ਮੁਲਤਵੀ ਹਨ, ਪਰ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਹਰ ਸਾਲ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ‘ਮਨੁਮੁਕਤ ਭਵਨ’ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵੀ ਨਿਰੰਤਰ ਚੱਲਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜਾਪਾਨ, ਫਿਜੀ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ, ਥਾਈਲੈਂਡ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ, ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ, ਨੇਪਾਲ, ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਨੀਦਰਲੈਂਡ, ਜਰਮਨੀ, ਦੇ ਕਰੀਬ ਸ. ਫਰਾਂਸ, ਨਾਰਵੇ, ਤੁਰਕੀ, ਰੂਸ, ਮਾਰੀਸ਼ਸ, ਕੋਸਟਾ ਰੀਕਾ, ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ ਆਦਿ ਦੋ ਦਰਜਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਸੌ ਉੱਘੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ। ਟਰੱਸਟ ਵੱਲੋਂ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਆਨਲਾਈਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ 55-60 ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਉੱਘੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਪੱਤਰਕਾਰ, ਫ਼ਿਲਮਸਾਜ਼, ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ, ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰੇਮੀ, ਖਿਡਾਰੀ, ਪਰਬਤਾਰੋਹੀ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਨਾਰਨੌਲ ਦਾ ‘ਮਨੁਮੁਕਤ ਭਵਨ’ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਟਰੱਸਟ ਵੱਲੋਂ 15 ਅਗਸਤ, 2021 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਹੋਤਸਵ ਮੌਕੇ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ‘ਵਰਚੁਅਲ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਪੋਇਟਰੀ ਕਾਨਫਰੰਸ’ ਨੂੰ ‘ਗੋਲਡਨ ਬੁੱਕ ਆਫ਼ ਵਰਲਡ ਰਿਕਾਰਡ’ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਕਵੀ ਸੰਮੇਲਨ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ. ਇਸ ਕਵੀ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿਚ ਛੇ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਅਤੇ ਇਕਵੰਜਾ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ 75 ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਕਵਿਤਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਰਿਕਾਰਡ ਬਣਾਇਆ।
ਮਨਮੁਕਤ ‘ਮਾਨਵ’ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਯੁਵਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ ਸਗੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਵੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇਕ ਦਹਾਕਾ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੜੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਮੀਡੀਆ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਫੇਸਬੁੱਕ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਮਨਮੁਕਤ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀਸੀ (ਅਮਰੀਕਾ) ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਡਾ: ਐਸ ਅਨੁਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਵੀ ਪੂਰਾ ਸਹਿਯੋਗ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਮਨੁਮੁਕਤ ਦੀ ਜੱਥੇਬੰਦੀ, ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੇਵਾ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸੰਪ੍ਰਤੀ ਧਮਤਰੀ (ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ) ਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ, ਨਮਰਤਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਇੰਨਾ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, “ਮਨੁਮੁਕਤ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਭਰਾ, ਮਿੱਤਰ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹਾਸਰਸ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਬਾਹਰੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ, ਉਹ ਇਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੀਨੀਅਰ, ਇਕ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਜੂਨੀਅਰ ਅਤੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਸਾਥੀ ਸੀ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਲਈ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਭੁੱਲਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ।”
-ਪ੍ਰਿਅੰਕਾ ਸੌਰਭ
